Тувандық «Жангараның» шетелдік жарияланымдар тарихынан

Аннотация

Бұл шолу мақаласында автор Моңғолия мен Қытайдағы тувандық «Богда Шағар хан»
ертегісінің жариялану тарихына назар аударады. Бұл ертегіні біз «Жангар» эпосының өзіндік
Тува эпикалық дәстүріне жатқызамыз. Тувандық ғалым Кулар Доржу Сенгілұлының жазбалары
мен жарияланымдарының арқасында «Богда Шағар хан ертегісі тек біздің еліміздің ғана емес,
сонымен қатар көршілес елдердің де жангарологтардың назарын аударды. Осылайша, 1973
жылы Д.С. Куулар Қалмақ Тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институтының филология
сериясының он бірінші басылымында «Бір кездері Шағар ханның» орысша аудармасын
жариялады. Арада бес жыл өткен соң, 1978 жылы Туван ертегісін Моңғолия ғылым академиясы аударып, жариялады. 2010 жылы ҚХР-дың Ішкі Моңғолия университеті Богда Шағар ханның ескі
жазылған моңғол кестесі – Худам Бичиг шығарады. Мәтін ғылыми айналымға енгізілген сәттен
бастап бұл елдерде «Богда-Шағар хан» және тувандық екі аңызға арналған «Конгар-Баадай» және
«Конгар-Мадыр» туралы ғылыми еңбектер де кездеседі.