Ежелгі Күлтөбе қалашығында 2023 жылы жүргізілген археологиялық зерттеу жұмыстарының нәтижелері
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH.2024.v113i2-020Кілттік сөздер:
Сырдария, Келес, Күлтөбе, қалашық, стратиграфия, топография, фортификацияАннотация
Келес өңірінің тарихы сонау тас дәуірінен бастау алатындығы белгілі. Қазығұрт тау бөктерінде орналасқан тұрақтар өңірде адамзат баласының сонау тас дәуірінен бері өмір сүріп келе жатқандығының куәсі болуда. Суы мол өзен алқаптарында көптеп кездесетін қоныстарды, қалашықтарды және қорымдарды негізге алар болсақ, өңірдің сонау ерте темір дәуірінен бері адамзат баласының құтты мекеніне айналғандығын аңғаруға болады. Археологиялық зерттеу жұмыстардың нәтижесінде Келес даласында мекендеген ежелгі халықтар көшпелі мал шаруашылығымен қатар егін шаруашылығымен де айналысқандығы, тіпті қалалар тұрғызызып, өңірдегі алғашқы қалалық мәдениетті қалыптастырғандығы анықталуда. Келес даласы орта ғасырларда Сайрам және Шымкент қалаларын Шаш қаласымен, Шаш қаласынан Байырқұм, Сүткент, Отырар және Яссы қалаларымен байланыстырып тұрған Ұлы Жібек жолының маңызды орталықтарына айналды. Осылайша Келес даласындағы қалашықтардың саудасы мен өнері, егіншілігі мен мал шаруашылығы қатар дамып, қалалық мәдениеттің қалыптасуына негі болды. Мақалада осы күнге дейін толық зерттелмеген Күлтөбе қалашығының топографиялық құрылымын, құрлыс қабаттары бойынша тұрғын үйлердің архитектуралық ерекшеліктерін және қорғаныс жүйесін зерттеп, талдап, ғылыми айналымға енгізуді жөн санадық.
Мақала AP19678134 «Келес өңірінде орналасқан ежелгі Күлтөбе қалашығында археологиялық және пәнаралық зерттеулер жүргізу» тақырыбындағы ғылыми жоба негізінде дайындалды.
Библиографиялық сілтемелер
Ageeva E.I., Pacevich G.I. (1958). Iz istrii osedlyh poseleniy i gorodov Yuzhnogo Kazahstana [From the history of settled settlements and cities of Southern Kazakhstan] // Trudy Instituta Istorii, Arheologii i Etografii. Tom 5. Alma-Ata: IIAYe AN KazSSR. 215 s.
Akishev K.A., Kushaev G. (1963). Drevnyaya kultura sakov i usuney doliny reki Ili [Ancient culture of the Sakas and Usuns of the Ili River Valley] / pod ped. K.A. Akishev. Alma-Ata: Izdatelstvo Akademii nauk Kazahskoy SSR. 320 s.
Alpysbaev H.A. (1978). O nahodkah industrii kamennogo veka v Karatau i Kara oba [About the finds of Stone Age industry in Karatau and Kara both] // Arheologicheskie pamyatniki Kazahstana. Alma – Ata: Nauka KazSSR. 117-129 s.
Baypakov K.M., Taymagambetov Zh.K. (2009). Kazakstan arheologiyasy [Archeology of Kazakhstan]. Almaty: Kazak universitetі. 354 b.
Bichurin I.Ya. (1950). Sobranie svedeniy o narodah, obitavshih v Sredney Azii v drevnie vremena [Collection of information about the peoples who lived in Central Asia in ancient times]. T. 2. Moskva: AN SSSR. 334 s.
Buryakov Yu.F. (1982). Genezis i etapy razvitiya gorodskoy kultury Tashkentskogo oazisa [Genesis and stages of development of urban culture of the Tashkent oasis]. Tashkent: Izdatelstvo «Fan» Uzbekskoy SSR. 12-41 s.
Gursoy M., Sizdikov B., Seraliev A. (2023). Myntobe nausy hakynda [About Myntobe Nausy] // Otan tarihy gylymi zhurnaly, №26 (1). 144-162 bb.
Gursoy M., Sizdikov B., Tadzhibaev N. (2023). Myntobe korymyndagy katakombalyk zherleuler [Catacomb burials in Myntobe cemetery] // Abay atyndagy Kazak Ulttyk pedagogikalyk universitetі habarshysy «Tarih zhane sayasi-aleumettіk gylymdar» seriyasy, №1(76). 225-243 bb.
Eleuov M., Taleev D., Esenov S., Moldahmet A. (2020). Ezhelgі Kultobe kalasy men Myntobe korymynda 2017-2018 zhyldary zhurgіzіlgen zertteu zhumystary [Research work carried out in 2017-2018 in the ancient city of Kultobe and Myntobe cemetery] // «Ortalyk Aziyanyn ezhelgі zhane dasturlі kogamdarynyn tarihi-madeni murasy: zertteu, tusіndіru zhane saktau maselelerі» atty «XII Orazbaev okulary» halykaralyk gylymi-adіstemelіk konferenciya materialdary / Zhauapty red. R.S. Zhumataev. Almaty: Kazak Universitetі. 195-199 bb.
Zhetіbaev K.M., Sizdikov B.S., Gursoy M. (2020). Myntobe korymynda zhurgіzіlgen arheologiyalyk zertteu zhumystarynyn natizhesі [The results of archaeological research conducted in the Myntobe burial ground] // Abay atyndagy KazUPU-nіn Habarshysy, «Tarih zhane sayasi – aleumettіk gylymdar» seriyasy. №3 (66). 409-419 bb.
Zholdasbayuly S. (1995). Ezhelgі zhane ortagasyrdagy Kazakstan [Ancient and medieval Kazakhstan]. Almaty: «Ana tіlі». 176 b.
Levina L.M. (1971). Keramika nizhney i sredney Syrdari v I tys. n.ye. [Ceramics of the lower and middle Syr Darya in the 1st millennium AD.]. Moskva: Izdatelstvo NAUKA. 242 s.
Maksimova A. G., Mershhiev M.S., Vaynberg B.I., Levina L.M. (1968). Drevnosti Chardary (Arheologicheskie issledovaniya v zone Chardarinskogo vodohranilishha) [Antiquities of Shardara (Archaeological research in the area of the Shardara reservoir)]. Alma-Ata: Izdatelstvo NAUkA Kazahskoy SSR. 252 s.
Margulan A.H. (1950). Iz istorii gorodov i stroitelnogo iskusstva drevnego Kazahstana [From the history of cities and construction art of ancient Kazakhstan]. Alma-Ata: Izdatelstvo Akademii nauk Kazahskoy SSR. 122 s.
Mirzaahmedov D.K., Adylov Sh.T., Matbabaev B.H. (2008). Rezultaty arheologicheskih issledovaniy na obekte R 5b gorodishha Kuva [Results of archaeological research at site R 5b of the Kuva settlement] // Istoriya materialnoy kultury Uzbekistana, Vypusk 36. 189-209 s.
Mynzhan N. (1994). Kazaktyn kyskasha tarihy [Brief history of Kazakh] / N. Mynzhan; arap қarpіnen koshіrgen M. Kani. Almaty: Zhalyn baspasy. 400 b.
Podushkin A.N. (2019). Novye arheologicheskie kompleksy mogilnikov Kylyshzhar i Myntobe [New archaeological complexes of the Kylyshzhar and Myntobe burial grounds] // Margulan okulary – 2019. Kornektі kazakstandyk arheolog K.A. Akyshevtyn 95 zhyldygyna arnalgan Halykaralyk arheologiyalyk gylymi-tazhіribelіk konferenciya materialdary. Nur-Sultan. 153-167 s.
Podushkin A.N., Donec A.G. (2019). O pervonachalnom issledovanii Arheologicheskih obektov v urochishhe Myntobe [About the initial study of Archaeological objects in the Myntobe tract] // «Kazakstannyn tarihi – madeni murasy: Zertteu, tusіndіru zhane saktau maselelerі» atty «X Orazbaev okulary» halykaralyk gylymi – adіstemelіk konferenciya materialdary. Almaty: Kazak universitetі, 2018. 99-104 s.
Sizdikov B.S., Kozha M.B., Seraliev A.A. (2023). Keles onіrіndegі ezhelgі Kultobe kalashygynyn topografiyalyk kurylymy [Topographical structure of the ancient town of Kultobe in the Keles region] // Abay Atyndagy Kazak Ulttyk Pedagogikalyk Universitetі Habarshysy «Tarih zhane sayasi-aleumettіk gylymdar» seriyasy, № 3(78). 192-201 bb.
Taymaganbetov Zh.K. (1990). Paleoliticheskaya stoyanka im. Ch.Ch. Valihanova [Paleolithic site named after. C.H. Valikhanova]. Alma – Ata: Nauka KazSSR. 18-21 s.
Taleev D., Sizdikov B.S., Seraliev A.A. (2019). Keles onіrіnіn tarihy [History of the Keles region] // L.N. Gumilev atyndagy Euraziya ulttyk universitetіnіn Habarshysy. Tarihi gylymdar. Filosofiya. Dіntanu seriyasy, 4(129). 48-62 bb.
Taleev D.A. (1993). Keles dalasynda ornalaskan arheologiyalyk eskertkіshterdіn zerttelu tarihy [History of research of archaeological monuments located in the Keles field] // KR UGA habarlary. Kogamdyk gylymdar seriyasy. №5. 34-36 bb.
Taleev D.A. (1995). Keles onіrіnіn ortagasyrlyk arheologiyalyk eskertkіshterі (VI–XVIII gg.) [Medieval archaeological monuments of Keles art (VI-XVIII centuries)]. Tarih gylymdarynyn kandidaty gylymi darezhesіn alu ushіn dayndalgan dissertaciyanyn avtoreferaty. Almaty. 21 b.
Sizdikov B.S., Gursoy M., Seraliyev A.A. (2022). Zoomorphic handle ceramics found in Myntobe burial ground // Әl-Farabi atyndagy Kazak Ulyttyk universitetі Habarshysy «Tarih» seriyasy, №3 (106). 235-246 bb.
