ДВА ВАРИАНТА ДИПЛОМАТИЧЕСКОГО ПИСЬМА СУЛТАНА БОПЫ ДИНАСТИЯ ЦИН
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH.2024.v112.i1.06Ключевые слова:
Казахское ханство, восточный приграничный регион, владевшие им ханы-султаны, династия Цин, архивные документы, казахские письма, Бопы султана, письма султана Бопы в Тарбагатай князя, историческое значение.Аннотация
После уничтожения джунгар Казахское ханство и династия Цин установили официальные политические и экономические отношения. Этот год в казахских записях всегда называют «годом коровы», он соответствует 1757 году по григорианскому календарю. После этого торговля между двумя сторонами стала процветать, сначала торговали скотом в Урумчи (1758 г.), затем одна за другой открывались торговые ярмарки в Иле (1761 г.) и Тарбагатае (1764 г.). Подобные виды торговли довольно быстро развивались в восточных приграничных районах Казахстана, которыми в основном владели Абылай, Абилпейиз и их потомки. В связи с развитием отношений между двумя сторонами, увеличилось и количество переписки. По результатам исследования автора в Первом историческом архиве Китая имеется более 150 казахских документов, большая часть которых представляет собой письма, написанные казахскими ханами и султанами. Среди них мы можем найти письма, написанные султаном Бопы династии Цин. Бопы султан происходит от Абилпейиза, 2-го сына Абилмамбета, великого казахского хана. Он был одним из самых влиятельных султанов своего времени. Письмо, на котором основана наша статья, представляет собой документ, отправленный Бопы-султаном цинскому князю, ведавшему делами в Тарбагатае в 1789 году. Язык упомянутого письма иностранный, содержание понятно, оно считается весьма ценным историческим источником в изучении общественной истории, культуры и древнего языка и письменности Казахского ханства XVIII века.
Библиографические ссылки
Әбділәшім Д. (2016). Қытай бірінші тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттар. – Бейжиң: Ұлттар баспасы, – 278 б.
Әбділәшім Д. (2019). Әбілпейіз сұлтанның Іле генералына жазған бір парша хаты және оның мәнжуша аудармасы // Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Хабаршы. Филология сериясы. – №3 (175). – 68-75 б.
Құрбанғали Халиди. (1910). Тауарих Хамса. – Қазан: Өрнек баспасы, – 798 б.
Сун Юнь қатарлылар құраст. (1965). Патша бекіткен Шынжаң туралы қысқаша шолу. – Тайбэй: Венхай баспасы. (松筠（修）《钦定新疆识略》（二），哈萨克世次表条，台北：文海出版社，1965). Айта кетер бір жайт, осы кітапта берілген Бопының жетінші және оныншы балаларының есімдерін қазақшаға қайталай баламалауда қиындық туындайтындығын ескеріп, қазірше оларды әуелгі хатталған иероглифтердің дыбыстық әуеніне сәйкес «Мали», «Ламот» тұлғаларында жаздық.
QXMDH. (2012a). Қытай Шекара өңірінің тарихы мен географиясын зерттеу орталығы және Қытай бірінші тарихи архиві бірлесіп құрастырған. Цин патшалық дәуіріндегі Шынжаңға қатысты мәнжуша архив құжаттарының топтамасы. 159 том. – Гуйлинь: Гуанси педагогикалық университеті, – 449 б. (中国边境史地研究中心与中国第一历史档案馆合编《清代新疆满文档案汇编》（第159册），桂林：广西示范大学出版社，2012).
QXMDH. (2012b). Қытай Шекара өңірінің тарихы мен географиясын зерттеу орталығы және Қытай бірінші тарихи архиві бірлесіп құрастырған. Цин патшалық дәуіріндегі Шынжаңға қатысты мәнжуша архив құжаттарының топтамасы (ЦШМТ). 186 том. – Гуйлинь: Гуанси педагогикалық университеті, – 449 б. (中国边境史地研究中心与中国第一历史档案馆合编《清代新疆满文档案汇编》（第186册），桂林：广西示范大学出版社，2012).
