Революцияға дейінгі және кеңестік әдебиеттерде жәдидшілдіктің зерттелу тарихы: зерттеулердің ерекшеліктері

Аннотация

ХІХ ға сыр дың со ңын да Ре сей им пе риясы ның түр кі тіл дес ха лықта ры ның қа лып та суы мә се ле сі ерек ше мән ге ие бол ды. Зай ыр лы және ұлт тық мек теп құ ру ұра нын ту ет кен зиялы лар үшін бұл ұлт тық идеоло гия қайта жан дан ды ру дың жал ғыз жо лы бол ды жә не ол «жәдид шіл дік» қоз ға лы сы си па тын да кө рі ніс бер ді. Ма қа ла да, Ре сей им пе риясы ның Да ла лық өл ке де зай ыр лы жә не мұ сыл ман дық бі лім бе ру ді да мы ту саяса ты бой ын ша, со ны мен бір ге жә дид тік идеологияның ХІХ ға сыр дың со ңы – ХХ ға сыр дың бас ке зін де гі қа зақ көшпе лі қо ға мын да ғы ағар ту шы лық қоз ға лыс тың ке зе ңі ре тін де қа лыпта суының ре во лю цияға дейін гі жә не ке ңес тік ке зең де гі зерт теу ле рі не тал дау жа са ла ды. Ке ңес тік та рих ғы лы мы ның да муы ерек ше лі гін көр се те тін, со ның ішін де ұлт тық қоз ға лыс тар ды зерт теу бой ын ша ке ңес тік та рих на ма да ғы мә се ле ні зерт те лу дің не гіз гі бет алы сы мен ке зең де рі анық тал ды. Егер, ХХ ға сыр дың 20­жыл да рын да жә дид шілдік ті за ман та ла бы на сай қо ғам ды қайта құ ру ға ба ғыт тал ған «мә де ни ақыл­ой қоз ға лы сы ның ерек ше тү рі», «ақыл­ой дың жан да нуы» ре тінде ба ға ла са, та рих на ма да қо ғам дық ойды зерт теу де тап тық прин цип бе кі ген нен кейін жә дид шіл дік «пан түр кизм мен па нис ла мизм сияқ ты бур жуазия лық идея лар ға» не гіз дел ген, реак цияшыл ағым ре тін де қарас ты ры ла бас тайды.