ТАСТЫӨЗЕК-1 ҚОРЫМЫНДАҒЫ (ҚОҒАЛЫ АҢҒАРЫ) 2025 ЖЫЛҒЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH2025118318Кілттік сөздер:
Жетісу, Қоғалы, археология, ерте темір ғасыры, сақтар, қорымАннотация
Қоғалы алқабындағы археологиялық кешеннің бір бөлігі болып табылатын Тастыөзек-1 қорымы төрт қорғаннан тұрады. Тақырыптың өзектілігі: бұл кешен ерте темір дәуіріндегі қорғандардан тұратын қорым санатына кіреді және оның бір бөлігі ауыл шаруашылық жұмыстары салдарынан жойылу алдында тұрғандықтан нысанды шұғыл түрде зерттеу қажеттілігі туындап отыр. Жұмыстың мақсатына Қоғалы алқабындағы сақтардың хронологиясы мен әлеуметтік-экономикалық тарихы мәселелерін қарау кірсе, міндеттеріне жерлеу инвентарын талдау және сипаттау; заттай мәдениеттің даму динамикасын анықтау; археологиялық ескерткіштердің ерекшелігін айқындау; Қоғалы алқабындағы және оған іргелес аумақтардағы сақ қауымдастықтарының мәдени-экономикалық байланыстарын саралау және т.б. Зерттеудің методологиялық негізіне археологиялық зерттеу тәсілдерін салыстырмалы талдау арқылы, үдерістер мен құбылыстарды олардың динамикалық дамуында және олардың алуан түрлілігінде қарауға мүмкіндік беретін шынайылық пен тарихилық принциптерін анықтау жатады. Жұмыста типологиялық, тарихи-жүйелік, тарихи-салыстырмалы және тарихи-генетикалық әдістер, сондай-ақ қазіргі археологияда қолданылатын пәнаралық тәсілдер қолданылды. Қарастырылып отырған Тастыөзек ескерткіштерін зерттеу жұмыстары 2025 жылы басталды. Бұл мақалада Тастыөзек-1 қорымына кіретін екі қорғаннан алынған материалдар алғаш рет ғылыми айналымға енгізілді. Зерттеудің ғылыми жаңалығы: археологиялық материалдар негізінде сақ мәдениеті бұйымдарының әртүрлі санаттарын айғақтайтын хронологиялық шеңбер айқындалған; оның даму динамикасы қарастырылған; жерлеу рәсімі мен құрал-саймандарды егжей-тегжейлі талдау негізінде Қоғалы алқабындағы, оның ішінде Жетісу аумағындағы археологиялық ескерткіштердің ерекшеліктері анықталды. Сыртқы құрылысы мен жерлеу жабдықтарына қарағанда жоғарыда аталған некрополь шағын отбасылық топқа тиесілі болуы мүмкін. Қорымның хронологиялық шеңбері б.з.б. VІ-ІV ғасырлармен мерзімделінеді. Қорым сақ мәдениетінің Қоғалы археологиялық кешеніне кіретін басқа да ескерткіштермен қатар сипатталады.
Библиографиялық сілтемелер
Акишев А.К. (1984). Искусство и мифология саков. Алма-Ата: Наука.
Акишев К.А., Акишев А.К. (1978). Проблема хронологии раннего этапа сакской культуры. Археологические памятники Казахстана. Алма-Ата: Наука.
Акишев К.А., Кушаев Г.А. (1963). Древняя культура саков и усуней долины реки Или. Алма-Ата: Изд-во АН КазССР.
Акишев К.А. (1978). Курган Иссык. Искусство саков Казахстана. Москва: Искусство.
Акишев К.А. (1998). Социально-экономические отношения у древних усуней (уйсуней) в I-V вв. н.э. Вопросы археологии Казахстана. Алматы.
Байгунаков Д.С., Шакенов С.Т., Ергабылов А.Е. (2025). Результаты археологических исследований могильника Бостан в долине Когалы. XVII Оразбаев оқулары: Халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары (Алматы қ., 25-26 сәуір 2025 ж.). Алматы: Қазақ университеті.
Бернштам А.Н. (1949). Основные этапы истории культуры Семиречья и Тянь-Шаня. Советская археология. № XI.
Бейсенов А.З., Дуйсенбай Д.Б., Китов Е.П., Кулькова М.А. (2018). Исследования сакских курганов в урочище Каспан в Жетысу. Теория и практика археологических исследований. Барнаул. №3 (23).
Бейсенов А.З., Крешиоли Л., Джумабекова Г.С., Базарбаева Г. А., Баринова Е. (2017). Могильник раннего железного века Каспан-6 в Жетысу. Теория и практика археологических исследований. Барнаул. №2.
Вишневская O.A., Итина М.А. (1971). Ранние саки Приаралья. Проблемы Скифской археологии. Москва: Наука.
Гинзбург В.В., Трофимова Т.А. (1972). Палеоантропология Средней Азии. Москва: Наука.
Джумабекова Г. С., Базарбаева Г. А. (2018). О раннем железном веке Жетысу: некоторые итоги систематизации данных. Археология и давняя история Украины. Вып. 2 (27).
Рыбаков Б.А. (1976). Историзм археологии. Краткие сообщения Института археологии. Вып. 152.
Толстов С.П., Итина М.А. (1966). Саки низовьев Сырдарьи. Советская археология. №2.
Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. (1982). Очерки искусства Средней Азии: Древность и средневековья. Москва: Искусство.
Пьянков И.В. (1997). Средняя Азия в античной географической традиции: источниковедческий анализ. Москва.
Яблонский Л.Т. (2005). Археолого-антропологическая гипотеза к проблеме формирования культур сакского типа. Центральная Азия. Источники, история, культура.
Яблонский Л.Т. (1998). Модель раннего этногенеза в скифо-сакской контактной зоне. Российская археология. №4.
