ОРЫНБОР МҰҒАЛІМДЕР МЕКТЕБІ: РЕСЕЙ ИМПЕРИЯСЫНЫҢ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫ МЕН ҚАЗАҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗИЯЛЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҚҰРАЛЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH202511834Кілттік сөздер:
мұғалімдер мектебі, білім саясаты, болыстық және ауылдық мұғалімдерАннотация
XIX ғасырдың 70-жылдарынан бастап Ресей империясының қазақ халқына қатысты саясатында жаңа кезең басталды: жас ұрпақтың ой-санасы мен дүниетанымын өздеріне қажетті арнаға бағыттау мақсатында кәсіби оқу орындары ашыла бастады. Мақалада Орынбор қазақ мұғалімдер мектебінің (1883–1917) қызметі империялық институционалдық эксперимент ретінде талданады; аталған оқу орны отыз төрт жыл бойы болыстық және ауылдық мектептерге мұғалім кадрларын дайындады. Зерттеу Қазақстан мен Ресейдің орталық архивтерінен алынған құжаттық материалдарға (өтініштер, ресми хат-хабарлар), қазақ семинаристерінің мектеп әкімшілігімен өзара қатынастарына және түлектердің өмірбаяндық деректеріне негізделген.
Методология ретінде постколониялық тәсіл, атап айтқанда Хоми Бхабханың interstitial subjectivity (аралық/шекаралық субъектілік) теориясы қолданылды. Бұл амал империялық мұғалімдер мектебін тәмамдаған түлектің мұғалім немесе әкімшілік қызметін атқара жүріп, билік пен жергілікті қоғам арасындағы делдалға айналып, жаңа білім мен мінез-құлық үлгілерін тарату тетіктерін айқындауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, қазақ мұғалімдерін даярлауға бағытталған империялық білім саясаты ұзақмерзімді әсерге ие болды: ол постимпериялық мемлекетке кадрлық негіз дайындап, түлектер өз кәсіби білімдерін Қазақстандағы кеңестік биліктің алғашқы онжылдықтарында іске асырды.
