ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ БОЙЫНША ТЕМІР ӘУЛЕТІ ДЕРЕКТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ҒЫЛЫМИ МАҢЫЗЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH20251161010Кілттік сөздер:
дерек, көзқарас, Темір әулеті, әулет, хан, естелік, хулагуидтік, темірлік, шайбанидтік, бабырлық, сефевидтік, аштарханидтік, маңғыттық, қоқандық, шағатайлық.Аннотация
Зерттеудің мақсаты өткен ғасырлардағы тарихи дереккөздердің бай қорларын олардың көркемдік құндылығы тұрғысынан зерттеу Орта Азияның ортағасырлық кезеңінің мәдениеті мен тарихын зерттеуге үлкен қызығушылық тудырады. Осы жазбаша дереккөздердің ішінде парсы тілінде жазылған материалдар ерекше ақпараттық мәнге ие. Біздің зерттеуіміздің мақсаты - осы мәліметтер негізінде жүргізілген зерттеулерге тарихнамалық талдау жүргізу.
Зерттеу әдістері темірлік әулет шығармаларының тарихнамасында материалдарды пайдалану және ұсыну әдістері туралы толық ақпарат алу үшін талдаудың келесі түрлері қолданылады: салыстырмалы, дереккөздің кезеңге сәйкестігін анықтау, тарихи дереккөздерді талдау және синтездеу әдістері. Тарихи зерттеу барысында салыстырмалы тарихи әдіс, нақты талдау, ретроспективті әдіс, өзекті әдіс, перспективалық әдіс қолданылды. Тарихи дереккөздерінің ішінде ең құндылығы жоғары деп танылған 14-15 ғасырларда Әмір Темірдің ұрпақтары жазған материалдар болып табылады, мұнда Орталық Азия тарихы барынша толық бейнеленген. Осы уақытқа дейін Темір ұрпақтарының шығармалары өз құндылығын жоғалтқан жоқ, онда сол дәуірдегі тарихи оқиғалардың дәйектілігі байқалады. Олар көрші елдермен сыртқы саяси байланыстарды ғана емес, сонымен бірге: ішкі саясат, сондай-ақ экономикалық қызмет, аймақтың этно-мәдени ерекшеліктері бойынша маңызды материалдарды көрсетеді. Мақалада авторлар ғылыми жұмыстың тақырыбына қатысты ғылыми зерттеулерге шолу жасап қана қоймай, сонымен қатар Әмір Темір туралы зерттеулерге қандай құжаттар мен материалдар енгізілгенін көрсетеді. Осыған байланысты авторлар материалдардың түрлерін, типтерге бөліп көрсетеді, сонымен қатар зерттелетін материалдың құндылығына сүйене отырып, тарихнамалық шолу жасайды.
Нәтижелер ретінде зерттелетін дереккөздерді зерделеу арқылы автор олардың барлығы баяндау құжаттарына қатысты деген қорытындыға келеді. Құжаттардың түрлерін зерттеу кезінде ол мыналарды анықтайды: Әмір Темір туралы тарихи шежірелер, естеліктер, жылнамалар, өмірбаяндар, күнделік жазбалары.
Автор мазмұны бойынша зерттелетін материалдарды екі топқа жатқызуға болады деген қорытындыға келеді: мазмұнында Әмір Темірдің әулетіне қатысты жалпы тарихи мәліметтер мен материалдар бар.
