ХІХ Ғ. АЯҒЫ - ХХ Ғ. БАСЫНДАҒЫ ОСМАН ИМПЕРИЯСЫНЫҢ СЫРТҚЫ БАЙЛАНЫСТАРЫНДАҒЫ ОРТА АЗИЯ: ТАРИХНАМАЛЫҚ ШОЛУ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH20251161015Кілттік сөздер:
Осман империясы, Орта Азия, саясат, дін, идеология, Ресей үкіметі, панисламизм, пантюркизм.Аннотация
Отандық тарихты түркі халықтары мен мемлекеттерінің тарихы аясында тұтас тарихи процесс ретінде қарастыру, ішкі-сыртқы факторлардың қатысуымен түркілік мұсылман халықтарының саяси, діни және идеологиялық өміріндегі шешуші кезеңдерді басқа ракурста жаңа көзқараспен зерттеу маңыздылығы артуда. Себебі тарих ғылымы бүгінгі зерттеулерге жаңа міндеттер мен заманауи теориялық-методологиялық ұстанымдар негізінде қарастыруды жүктеп отыр.
Ғылыми мақалада автор зерттеу материалдарын революцияға дейінгі, кеңестік және заманауи тарихи зерттеулер деп топтастырады. Және әр тарихи кезеңдегі практикалық және академиялық зерттеу материалдарына шолу жасай отырып, жеке көзқарасын білдіреді. Автор Осман империясының сыртқы байланыстарындағы Орта Азия тақырыбы жанама әрі біржақты зерттелуі тарихи процестерге объективті баға беру мүмкіндігін шектеді деп тұжырымдайды. Зерттеушілердің еңбектеріне тарихнамалық шолу барысында: біріншіден, ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы Осман империясының Орта Азиядағы саясаты Ресейге қарсы бағытталған әскери-саяси және контрреволюциялық күштер; екіншіден, Ресей құрамындағы мұсылман елдерін діни біріктіру жолындағы түріктердің ислам қозғалысы ретінде бағаланғандығы анықталды.
Қорытындылай келе, ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Орта Азияда орын алған әртүрлі тарихи құбылыстар әлемдік империялар алдына жаңа саяси проблемалық мәселелер қоя отырып, тұтас түркілік идеяның өмірлік өзектілігі бар екенін дәлелдеді. Бұл мәселе ХХІ ғасырда да өзінің жалғасын тауып отырғанын көрсетті.
Библиографиялық сілтемелер
Абашин С. (2008) Размышления о «Центральной Азии в составе Российской империи» // Ab Imperio, №4
Абдукадыров Н., Мулдахметова Ж.И. (2022) Осман империясының Орта Азиядағы саясатының рухани идеологиялық бағыттары (ХХғ.басы) //ҚазҰУ Хабаршысы, Тарих сериясы, №1 (104)
Абдукадыров Н., Мухажанова Т., Сабденова Г. (2024) Османские подданые и военнопленные в Семиреченской области в годы Первой мировой войны. Международный журнал азиатских исследований. https://doi:10.1017/S1479591424000032
Бахтурина А.Ю. (2004) Окраины Россиийской империи: государственное управление и национальная политика в годы первой мировой войны «1914-1917гг.) - Москва: Российская политическая энциклопедия. - 392с.
Васильев А.Д. (2014) «Знамя и меч от падишаха». Политические и культурные контакты ханств Центральной Азии и Османской империи (середина XVI - начало XX вв.). - Москва: Институт востоковедения РАН, ПРОБЕЛ-2000. - 356с.
Жуковский С.В. (1915) Сношения России с Бухарой и Хивой за последнее трехсотлетие, - Петербург.
Дерингил С. (1994) Османская империя и российские мусульмане: братья или соперники? Центральноазиатский обзор, 13 (3). https://doi.org/10.1080/02634939408400870
Духовской С.М. (1899) Всеподданнейший доклад Туркестанского генерал-губернатора генерала от инфантерии Духовского. Ислам в Туркестане. – Ташкент.
Кастельская З.Д. (1980) Из истории Туркестанского края (1865 -1917) / Отв. ред. Н.А. Халфин. - Москва: Наука. - 120 с.
Котюкова Т. В. (2021) Турецкая агентура в России накануне Первой мировой войны по документам ЦГА Республики Узбекистан | Военно-Ученый Архив (https://warlib.site/kotykova1/#4.)
Ливен Д. (2007) Российская империя и ее враги с ХVI до наших дней / Перевод с англ.яз. А. Козлика, А. Платонова. - Москва: Издательство «Европа». - 688 с.
Литвинов П.П. (1998) Государство и ислам в Русском Туркестане (1865-1917) (по архивным материалам). – Елец: Издательство ЕГПИ. – 315 с.
Литвинов В. П. (2017) Региональное паломничество мусульман Русского Туркестана: малоизвестные страницы // Диалог со временем. Вып. 58.
Озок Гюндоган. (2015) Ottoman Empire. In The Encyclopedia of Empire (eds N. Dalziel and J.M. MacKenzie) https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/9781118455074.wbeoe408
Петровский Н. (1875) Очерки Кокандского ханства // Вестник Европы. - Санкт-Петербург: кн. 10.
Петросян Ю.А. (1971) Младотурецкое движение (вторая половина ХІХ - начало ХХ в.) - Москва: Издательство «Наука» Главная редакция Восточной литературы. - 326 c.
Речь П. А. Столыпина в III Государственной думе 11 января 1911 г. Записка о мерах для противодействия панисламскому и пантуранскому (пантюркскому) влиянию среди мусульманского населения 15 января 1911 г.
Салиев А.А. (2021) Религиозные аспекты геополитического соперничества российской империи в Центральной Азии второй половины ХIХ – начала ХХ вв. // диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. - Бишкек.
Сенюткина О.Н., Гусева Ю.Н. (2019) Панисламизм и пантюркизм в осмыслении российских чиновников (начало XX века) // Новый исторический вестник. – No 2
Терентьев М.А. (1875) Россия и Англия в Средней Азии. - Санкт-Петербург: Типография П.П.Меркулъева. – 373 с.
Терентьев М.А. (1906) История завоевания Средней Азии. Т. ІІ. - Санкт-Петербург: Типография В. В. Комарова. – 281 с.
Усманова Д. (2017) Российские мусульмане и пропаганда в годы Первой мировой войны (1914–1916 гг.) //Acta Slavica Iaponica, Tomus 37.
Халфин Н.А. (1965) Присоединение Средней Азии к России (60-90-е годы ХІХ в.). -Москва: Наука. - 468с.
Центральная Азия в составе Российской империи/ Центральная Азия в составе Российской империи / С.Абашин, Д.Арапов, Н.Бекмаханова и др. (ред.). - Москва: Новое литературное обозрение, 2008. - 454с.
