ҚАРАБУРА ТҰЛҒАСЫН ТАРИХИ-ДІНТАНУЛЫҚ ТАЛДАУ КОНТЕКСІНДЕГІ ҚАЗАҚ ДАЛАСЫНДАҒЫ ДӘСТҮРЛІ ИСЛАМ МЕН САКРАЛДЫ ТӘЖІРИБЕЛЕР
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH2025117204Кілттік сөздер:
дәстүрлі ислам, қасиетті тәжірибелер, қазақ даласы, әулиелерді құрметтеу, суфизм ордендері, зиярат, аймақтық ислам.Аннотация
Қазақ даласындағы дәстүрлі ислам тақырыбы ислам дінін зерттеудің маңызды аспектісі болып табылады, себебі ол аймақтың көшпелі өмір салтымен, әлеуметтік құрылымымен және қасиетті географиясымен терең байланысты. Көшпелі қоғам жағдайында ислам тек діни ілім ғана емес, сонымен қатар қазақтардың мәдени және әлеуметтік өзіндік бірегейлігін қалыптастыруда маңызды элементке айналды. Дәстүрлі исламның негізгі ерекшеліктерінің бірі ол әулиелерді құрметтеу және зиярат ету тәжрибесі болды, ол мұсылмандарға әулие кесенелеріне құлшылық ету, Алламен рухани байланыстарын нығайтуға мүмкіндік берді. Әулиелерді құрметтеу, әсіресе Ходжа Ахмет Яссауидің досы әрі серігі Қарабура сияқты тұлғалар, қазақ халқының ұжымдық діни өмірін нығайтып, мәдени дәстүрлерін сақтауға маңызды рөл атқарды. Суфизм тәжірибелері, әсіресе зикр (Алланың есімін ұжымдық айту), діни өмірде басты орын алып, рухани және әлеуметтік қызметтерді үйлестірді. Діни элитаның, оның ішінде қожа ұрпақтарының рөліне ерекше назар аударылды, олар білімнің сақтаушылары және ислам нормасы мен жергілікті дәстүрлер арасындағы делдалдар болып, исламның қазақтардың күнделікті өміріне сіңіуіне ықпал етті. Зерттеудің өзектілігі қазақтардың діни өміріне қатысты революцияға дейінгі және кеңестік тарихнаманың ұсынған дәстүрлі көзқарастарын қайта қарау қажеттілігінде жатыр, себебі олар ислам дінінің шынайы бейнесін бұрмалаған. Жұмыста А. Абашин ұсынған аймақтық ислам теориясы, тарихи-діни талдау әдістері, далалық зерттеулер, ақпарат берушілерді іздеу және эмпирикалық материал жинау әдістері, сондай-ақ Қарабура тұлғасын зерттеу қолданылады, бұл исламдық дәстүрдің көшпелі қоғамда қалай бейімделгенін нақты түсінуге мүмкіндік береді. Зерттеу гипотезасы қазақ даласындағы дәстүрлі исламның ортодоксалды дін ілімдері мен суфизм руханияттың синтезі болғандығын және бұл Қарабура тұлғасында ерекше көрініс тапқанын дәлелдейді, бұл өз кезегінде исламның қазақ қоғамының мәдени және әлеуметтік өміріне үйлесімді түрде енуіне мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижелері исламның қазақ халқының мәдени өзіндік бірегейлігін қалыптастыру мен сақтау үшін маңызды рөл атқаратынын көрсетеді.
