ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫ - ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДА ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДАЛА ОБЛЫСТАРЫНЫҢ ОТАРШЫЛДЫҚ ӘКІМШІЛІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ УЕЗДІК БАСТЫҚТАР ИНСТИТУТЫ

Аннотация

Кіріспе. "1868 жылғы Уақытша Ережені", "1891 жылғы Ережені" және қазақ жеріне қатысты басқа да нормативтік актілерді қолданысқа енгізу белгілі бір реформалардың басталуын белгіледі. Отандық тарихнамада Дала өлкесінің империялық басқару жүйесіндегі уездік бастықтар институтының қалыптасуы мен миссиясы мәселелеріне аз көңіл бөлінді. Бұл зерттеу белгіленген ғылыми мәселенің "ақ дақтарын" толтыруға арналған. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері - мұрағаттық дереккөздер мен жарияланған басылымдар негізінде ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ жеріндегі әкімшілік аппарат эволюциясының "жолсеріктері" ретінде уездік бастықтар қызметінің ерекшеліктері мен тетіктерін жалпылауға тырысу. Зерттеуде пайдаланылған материалдар: Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік мұрағаты, Ресей мемлекеттік тарихи мұрағаты т.б. Алғаш рет жарияланған контексте ХХ ғасырдың басындағы қазақ тіліндегі алғашқы журналдар мен газеттерден қазақ тіліндегі дереккөздер ғылыми айналымға енгізіледі. Әдістер: зерттеу – талдау және синтез, индукция және дедукция, контент-талдау, компаративті, мәтін дискурсын талдау (герменевтика) және т. б. Нәтижелер. Мақалада Дала өлкесінің уездік бастықтарының қызметі туралы дереккөздерге талдау жасалды. Аймақтағы әлеуметтік-саяси жағдайдың шиеленіскен сәттерінде уездік бастықтар институтының жұмыс істеу ерекшелігіне назар аударуға әрекет жасалды. Қорытынды. Белгіленген хронологиялық сегментте уездік бастықтар наразылық қозғалыстарымен бетпе-бет келді, олар шыңғысхандармен, қазақ көшбасшыларымен қақтығысқа қосылды. Осылайша, априори уездік бастықтар институты отарлық жүйенің кешірім сұраушылары ретінде құрылды. Зерттеу нәтижелерінің практикалық маңыздылығы Қазақстанның Дала кеңістігінің аумақтарын басқарудың тарихи тәжірибесін жинақтау болып табылады.

Кілт сөздер: империя, Ресей, қазақтар, уездік бастықтар, наразылықтар, Дала, басқару.