КЕЛЕС ДАЛАСЫНДАҒЫ АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ЕСКЕРКІШТЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JH2025118319Кілттік сөздер:
Келес даласы, тарихи-мәдени ескерткіштер, қалашық, қорым, топография, қаңлы, пәнаралық зерттеулерАннотация
Мақала Келес алқабында орналасқан археологиялық ескерткіштерінде бір ғасырдан асқан уақыт жүргізілген зерттеулер нәтижелерін жүйелеу мен талдауға арналған. Зерттеудің әдіснамалық негізін тарихылық пен ғылыми объективтілік принциптері құрады. Біріншісі, декеккөздердің барлық түрін интерпретациялау кезінде тарихи контекстті ескеруді талап етеді, сонымен қатар, зерттеу пәнін ХІХ ғ. соңы мен ХХI ғ. басы аралығында археология ғылымында орын алған процестер мен құбылыстарға байланысты қарастыруға мүмкіндік береді. Ал, ғылыми объективтілік принципі қарастырылатын материалдарға деректанулық пен тарихнамалық талдау жүргізуге негіз болды.Авторлар атқарылған зерттеулерді шартты түрде үш кезеңге бөледі: біріншісі – қазан төркерісіне дейінгі, екіншісі – кеңестік, үшінші – қазіргі кезең. Бірінші кезең ескерткіштерді есепке алу және жалпы сипаттаумен сипатталса, екіншісі дәстүрлі зерттеу әдістерін қолдана отырып жүргізілген алғашқы кешенді зерттеулер. Ал, үшінші кезең жаратылыстану ғылымдарының әдістерін қолдану арқылы ауқымды және жүйелі зерттеулермен сипатталады. Осы әдістердің арқасында ескерткіштердің мерзімін нақты анықтауға, материалдық мәдениет үлгілерін жіктеуге және өлкенің тарихи даму ерекшеліктерін толығырақ зерттеу жұмыстың жаңашылығы болып табылады . Зерттеу нәтижесінде, ХІХ ғ. өлкетанушылар мен саяхатшылардың еңбектерін талдау негізінде өлкенің тарихы, халқының этникалық құрамы, топонимикасы туралы құнды деректер жинақталып, қазіргі археологиялық зерттеулер ескерткіштердің құрылымы, мерзімделуі, сондай-ақ ежелгі халықтың материалдық және рухани мәдениеті туралы мәліметтерді анықтады.
Библиографиялық сілтемелер
Ageeva E.I., Akishev K.A. (red). (1960). Arheologicheskaya karta Kazahstana. Alma-Ata: Izd-vo AN KazSSR. 450 s. (in Russian).
Ageeva E.I., Pacevich G.I. (1958). Iz istrii osedlyh poseleniy i gorodov Yuzhnogo Kazahstana [From the history of settled settlements and cities of Southern Kazakhstan] // Trudy Instituta Istorii, Arheologii i Etografii. Tom 5. Alma-Ata: IIAYe AN KazSSR. 215 s. (in Russian).
Alpysbaev H.A. (1978). O nahodkah industrii kamennogo veka v Karatau i Kara oba. Arheologicheskie pamyatniki Kazahstana. Alma-Ata: Akademii Nauk Kazahskoy SSR. 120-125 s. (in Russian).
Baypakov K.M., Taymagambetov Zh.K. (2009). Kazakstan arheologiyasy [Archeology of Kazakhstan]. Almaty: Kazak universitetі. 354 b. (in Kazakh).
Bernshtam A.N. (1951). Drevnii Otrar (Predvaritel'ny otchet Yuzhno – Kazahstanskoy arheologicheskoy ekspedicii 1948 goda) // Izvestiya AN KazSSR. Seriya arheologicheskaya. Vyp 3. 80 – 97 s. (in Russian).
Buryakov Yu.F., Kasymov M.R., Rostovcev O.M. (1973). Arheologicheskie pamyatniki Tashkentskoy oblasti. Tashkent: Izd-vo Fan. 114 s. (in Russian).
Eleuov M., Taleev D., Esenov S., Moldahmet A. (2020). Ezhelgі Kultobe kalasy men Myntobe korymynda 2017-2018 zhyldary zhurgіzіlgen zertteu zhumystary [Research work carried out in 2017-2018 in the ancient city of Kultobe and Myntobe cemetery] // «Ortalyk Aziyanyn ezhelgі zhane dasturlі kogamdarynyn tarihi-madeni murasy: zertteu, tusіndіru zhane saktau maselelerі» atty «XII Orazbaev okulary» halykaralyk gylymi-adіstemelіk konferenciya materialdary / Zhauapty red. R.S. Zhumataev. Almaty: Kazak Universitetі. 195-199 bb. (in Kazakh).
Grigorev G.V. (1935). Otchet ob Arheologicheskoy Razvedke v Yangiyul'skom Rayone UzSSR v 1934 g. Tashkent: Izdatel'stvo Komiteta NAUK UzSSR. 42 s. (in Russian).
Grigorev G.V. (1940). Kratkii Otchet o Rabotah Yangiyul'skoy Arheologicheskoy Ekspedicii v 1937 g. Tashkent: Izdatel'stvo UzFAN. 39 s. (in Russian).
Grigorev G.V. (1948). Kelesskaya step' v arheologicheskom otnoshenii (K istorii kul'tury drevnih sakov). Izveestiya Akademii Nauk Kazahskoy SSR. № 46. 47-67 s. (in Russian).
Grigorev G.V., Gromova V.I. (1940). Kaunchi-Tepa (raskopki 1935 g.). Materialy k izucheniyu drevneyshih domashnyih zhivotnyh Sredney Azii. Tashkent: Izd-vo Uzb. fil. AN SSSR. 62 s. (in Russian).
Gursoy M., Sizdikov B., Seraliev A. (2023). Myntobe nausy hakynda [About Myntobe Nausy] // Otan tarihy gylymi zhurnaly, №26 (1). 144-162 b. (in Kazakh).
Gursoy M., Sizdikov B., Tadzhibaev N. (2023). Myntobe korymyndagy katakombalyk zherleuler [Catacomb burials in Myntobe cemetery] // Abay atyndagy Kazak Ulttyk pedagogikalyk universitetі habarshysy «Tarih zhane sayasi-aleumettіk gylymdar» seriyasy, №1(76). 225-243 b. (in Kazakh).
Gursoy M., Baitanayev B.A., Acar E., Sizdikov B.S. (2024). Paleoanthropological analysis of osteological material from the Myntobe burial ground. The Volga River Region Archaeology Vol.1 (47). 173-190. https://doi.org/10.24852/pa2024.1.47.173.190
Kravaev V.F. (1914). Golodnaya step v ee proshlom i nastoyashhem. Materialy issledovaniya k proektu orosheniya Golodnoy i Dal'verzinskoy stepey. Vypusk 1. 8-10. (in Russian).
Levina L.M. (1971). Keramika nizhney i sredney Syrdari v I tys. n.je. Moskva: Izdatel'stvo NAUKA. 242 s. (in Russian).
Lunin B.V. (1958). Iz istorii ruskogo vostokovedeniya i arheologii v Turkestane. Tashkent: Izd-vo AN UzSSR. 320 s. (in Russian).
Maksimova A.G., Mershhiev M.S., Vaynberg B.I., Levina L.M. (1968). Drevnosti Chardary (Arheologicheskie issledovanija v zone Chardarinskogo vodohranilishha). Alma-Ata: Izdatelstvo NAUkA Kazahskoy SSR. 252 s. (in Russian).
Maksimova A.G. (1961). Otchet o rabote Chardarinskoy arheologicheskoy ekspedicii 1961 g. Materialy iz arhiva instituta arheologii imeni A.H.Margulana. Fond II. Delo 777. Alma-Ata. 60 s. (in Russian).
Maksimova A.G., Mershhiev M.S. (1960). Otchet o rabote Chardarinskoy arheologicheskoy ekspedicii 1960 g. Materialy iz arhiva instituta arheologii imeni A.H.Margulana. Fond II. Delo 731. Alma-Ata. 47 s. (in Russian).
Nurgaliev R.N. (gl. red.) (1994). Svod pamyatnikov istorii i kul'tury Kazahstana. Yuzhno – Kazahstanskaya oblast. Almaty: Kazak enciklopediyasy. 368 b. (in Russian).
Nysanbaeva A. (red). (2002). «Kazakstan» Ulttyk enciklopediyasy 4-tom. Almaty: Kazak enciklopediyasy. 481 b. (in Kazakh).
Ostroumov N.P. (1891). Otchet o raskopkah kurganov na «Nikiforovskih zemlyah» v okrestnostyah Tashkenta. OAK za 1882-1888 gg. Sankt Peterburg. (in Russian).
Ostroumov N.P. (1891). Otchet o raskopkah kurganov na «Nikiforovskih zemlуah» v okrestnostyah Tashkenta // OAK za 1882-1888 gg. Sankt Peterburg. (in Russian).
Ostroumov N.P. (1899). Arheologicheskaya poezdka v selenie Mamaevku. PTKLA, god IV. Tashkent. 137 s. (in Russian).
Ostroumov N.P. (1899). Arheologicheskaya poezdka v selenie Mamaevku // PTKLA, god IV. Tashkent: Izd-vo AN UzSSR. 118-137 s. (in Russian).
Ostroumov N.P. (1906). Novye dannye o glinyanyh pogrebalnyh urnah. PTKLA. God XI. 1 yanvarya 1906 g. – 1 yanvarya 1907 g. 32–44 s. (in Russian).
Podushkin A.N. (2019). Novye arheologicheskie kompleksy mogilnikov Kylyshzhar i Myntobe // Margulan okulary – 2019. Kornektі kazakstandyk arheolog K.A. Akyshevtyn 95 zhyldygyna arnalgan Xalykaralyk arheologiyalyk gylymi-tazhіribelіk konferenciya materialdary. Nur-Sultan. 153-167 s. (in Russian).
Podushkin A.N., Donec A.G. (2019). O pervonachalnom issledovanii Arheologicheskih obektov v urochishhe Myntobe [About the initial study of Archaeological objects in the Myntobe tract] // «Kazakstannyn tarihi – madeni murasy: Zertteu, tusіndіru zhane saktau maselelerі» atty «X Orazbaev okulary» halykaralyk gylymi – adіstemelіk konferenciya materialdary. Almaty: Kazak universitetі, 2018. 99-104 s. (in Russian).
Rudnev A.O. (1900). Zabroshennyi ugolok.Turkestanskie vedomosti. № 15. 57-62 s. (in Russian).
Rychkov P.I. (1762). Topografiya Orenburgskaya, to est obstoyatelnoe opisanie Orenburgskoy gubernii. Sankt-Peterburg: pri Imperatorskoy Akademii nauk. 27 s. (in Russian).
Sizdikov B.S., Gursoy M., Seraliyev A.A. (2022). Zoomorphic handle ceramics found in Myntobe burial ground // Әl-Farabi atyndagy Kazak Ulyttyk universitetі Habarshysy «Tarih» seriyasy, №3 (106). 235-246 bb. (in Kazakh).
Sizdikov B.S., Kozha M.B., Seraliev A.A. (2023). Keles onіrіndegі ezhelgі Kultobe kalashygynyn topografiyalyk kurylymy [Topographical structure of the ancient town of Kultobe in the Keles region] // Abay Atyndagy Kazak Ulttyk Pedagogikalyk Universitetі Habarshysy «Tarih zhane sayasi-aleumettіk gylymdar» seriyasy, № 3(78). 192-201 bb. (in Kazakh).
Smirnov E.T. (1896). Drevnosti v okrestnostyah g. Tashkenta // PTKLA. I. Tashkent: Izd-vo AN UzSSR. 10 s. (in Russian).
Smirnov E.T. (1896). Drevnosti v okrestnostyah Tashkenta (protokoly TKLA). Tashkent. 17 s. (in Russian).
Suleymenov B. (red.) (1969). Materialy po istorii kazahskih hanstv XV-XVІІІ vekov (Izvlecheniya iz persidskih i tyurkskih sochineniy). Alma-Ata: Nauk Kazahskoy SSR. 255 c. (in Russian).
Shagirbaev M.S., Sizdikov B.S. Keles angaryndagy ezhelgі mal sharuashylygy (Kultobe kalasynyn arheozoologiyalyk materialdary boynsha) // Al-Farabi atyndagy Kazak Ulyttyk universitetі Xabarshysy «Tarih» seriyasy, №1 (116). 217-233 bb. https://doi.org/10.26577/JH20251161017 (in Kazakh).
Taymaganbetov Zh.K. Paleoliticheskaya stoyanka im. Ch.Ch. Valihanova. Alma-Ata: Nauka KazSSR. 1990. 124 s. (in Russian).
Taleev D., Sizdikov B.S., Seraliev A.A. (2019). Keles onіrіnіn tarihy [History of the Keles region] // L.N. Gumilev atyndagy Euraziya ulttyk universitetіnіn Habarshysy. Tarihi gylymdar. Filosofiya. Dіntanu seriyasy, 4(129). 48-62 bb. (in Kazakh).
Taleev D.A. (1995). Keles onіrіnіn ortagasyrlyk arheologiyalyk eskertkіshterі (VI–XVIII gg.) [Medieval archaeological monuments of Keles art (VI-XVIII centuries)]. Tarih gylymdarynyn kandidaty gylymi darezhesіn alu ushіn dayndalgan dissertaciyanyn avtoreferaty. Almaty. 21 b. (in Kazakh).
Veselovskii N.I. (1888). Zametka o kurganah Turkestanskago kraya // Zapiski vostochnogo otdeleniya imperatorskogo Russkogo arheologicheskogo obshhestva. 2-tom. V.R.Rozena (red). 221 – 226 c. (in Russian).
Volin S.L. (1960). Svedeniya arabskih istochnikov ІX-XVІ vv. o doline reki Talas i smezhnyh rayonah. Trudy instituta istorii, arheologii i etnografii. T. VІІІ. Alma-Ata: Akademii Nauk Kazahskoj SSR. 78 s. (in Russian).
Vrevskii A.B. (red.) (1895). Otkrytie Turkestanskogo Kruzhka lyubiteley arheologii 11 dekabrya 1895 g. Tashkent: Izd-vo AN UzSSR. 128 s. (in Russian).
Zhetіbaev K.M., Sizdikov B.S., Gursoy M. (2020). Myntobe korymynda zhurgіzіlgen arheologiyalyk zertteu zhumystarynyn natizhesі [The results of archaeological research conducted in the Myntobe burial ground] // Abay atyndagy KazUPU-nіn Habarshysy, «Tarih zhane sayasi – aleumettіk gylymdar» seriyasy. №3 (66). 409-419 bb. (in Kazakh).
Kozybaev M. (red). (1996). Kazakstan tarihy. 1-tom. Almaty: Alamura. 544 b. (in Kazakh).
Әдебиеттер
Агеева Е.И., Акишев К.А. (ред). (1960). Археологическая карта Казахстана. Алма-Ата: Изд-во АН КазССР. 450 c.
Агеева Е.И., Пацевич Г.И. (1958). Из истрии оседлых поселений и городов Южного Казахстана. Труды Института Истории, Археологии и Этографии. Том 5. Алма-Ата: ИИАЭ АН КазССР. 215 с.
Алпысбаев Х.А. (1978). О находках индустрии каменного века в Каратау и Кара оба. Археологические памятники Казахстана. Алма-Ата: Академии Наук Казахской ССР. 120-125 с.
Байпаков К.М., Таймағамбетов Ж.К. (2009). Қазақстан археологиясы. Алматы: Қазақ университеті. 354 с.
Бернштам А.Н. (1951). Древнии Отрар (Предварительный отчет Южно – Казахстанской археологической экспедиции 1948 года) // Известия АН КазССР. Серия археологическая. Вып 3. 80 – 97 с.
Буряков Ю.Ф., Касымов М.Р., Ростовцев О.М. (1973). Археологические памятники Ташкентской области. Ташкент: Изд-во Фан. 114 с.
Елеуов М., Талеев Д., Есенов С., Молдахмет А. (2020). Ежелгі Күлтөбе қаласы мен Мыңтөбе қорымында 2017-2018 жылдары жүргізілген зерттеу жұмыстары // «Орталық Азияның ежелгі және дәстүрлі қоғамдарының тарихи-мәдени мұрасы: зерттеу,түсіндіру және сақтау мәселелері» атты «ХІІ Оразбаев оқулары» халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары / Жауапты ред. Р.С. Жуматаев. Алматы: Қазақ. университеті, 195-199 б.
Григорьев Г.В. (1935). Отчет об Археологической Разведке в Янгиюльском Районе УзССР в 1934 г. Ташкент: Издательство Комитета НАУК УзССР. 42 с.
Григорьев Г.В. (1940). Краткий Отчет о Работах Янгиюльской Археологической Экспедиции в 1937 г. Ташкент: Издательство УзФАН. 39 с.
Григорьев Г.В. (1948). Келесская степь в археологическом отношении (К истории культуры древних саков). Извеестия Академии Наук Казахской ССР. № 46. 47-67 с.
Григорьев Г.В., Громова В.И. (1940). Каунчи-Тепа (раскопки 1935 г.). Материалы к изучению древнейших домашныих животных Средней Азии. Ташкент: Изд-во Узб. фил. АН СССР. 62 с.
Гурсой М., Сиздиков Б., Сералиев А. (2023). Мыңтөбе наусы хақында // Отан тарихы ғылыми журналы, №26 (1). 144-162 б.
Гурсой М., Сиздиков Б., Таджибаев Н. (2023). Мыңтөбе қорымындағы катакомбалық жерлеулер // Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті хабаршысы «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №1(76). 225-243 б.
Gursoy M., Baitanayev B.A., Acar E., Sizdikov B.S. (2024). Paleoanthropological analysis of osteological material from the Myntobe burial ground. The Volga River Region Archaeology Vol.1 (47). 173-190. https://doi.org/10.24852/pa2024.1.47.173.190
Краваевь В.Ф. (1914). Голодная степь в ее прошлом и настоящем. Материалы исследования к проекту орошения Голодной и Дальверзинской степей. Выпуск 1. 8-10.
Левина Л.М. (1971). Керамика нижней и средней Сырдарьи в I тыс. н.э. Москва: Издательство НАУКА. 242 с.
Лунин Б.В. (1958). Из истории руского востоковедения и археологии в Туркестане. Ташкент: Изд-во АН УзССР. 320 с.
Максимова А. Г., Мерщиев М.С., Вайнберг Б.И., Левина Л.М. (1968). Древности Чардары (Археологические исследования в зоне Чардаринского водохранилища). Алма-Ата: Издателство НАУкА Казахской ССР. 252 с.
Максимова А.Г. (1961). Отчет о работе Чардаринской археологической экспедиции 1961 г. Материалы из архива института археологии имени А.Х.Маргулана. Фонд II. Дело 777. Алма-Ата. 60 с.
Максимова А.Г., Мерщиев М.С. (1960). Отчет о работе Чардаринской археологической экспедиции 1960 г. Материалы из архива института археологии имени А.Х.Маргулана. Фонд II. Дело 731. Алма-Ата. 47 с.
Нургалиев Р.Н. (гл. ред.) (1994). Свод памятников истории и культуры Казахстана. Южно – Казахстанская область. Алматы: Қазақ Энциклопедиясы. 368.
Нысанбаева Ә. (ред). (2002). «Қазақстан» Ұлттық энциклопедиясы 4-том. Алматы: Қазақ энциклопедиясы. 481 б.
Остроумов Н.П. (1891). Отчет о раскопках курганов на «Никифоровских землях» в окрестностях Ташкента. ОАК за 1882-1888 гг. Санкт Петербург.
Остроумов Н.П. (1891). Отчет о раскопках курганов на «Никифоровских землях» в окрестностях Ташкента // ОАК за 1882-1888 гг. Санкт Петербург.
Остроумов Н.П. (1899). Археологическая поездка в селение Мамаевку. ПТҚЛА, год IV. Ташкент. 137 с.
Остроумов Н.П. (1899). Археологическая поездка в селение Мамаевку // ПТКЛА, год IV. Ташкент: Изд-во АН УзССР. 118-137 с.
Остроумов Н.П. (1906). Новые данные о глиняных погребальных урнах. ПТҚЛА. Год XI. 1 января 1906 г. – 1 января 1907 г. 32–44 с.
Подушкин А.Н. (2019). Новые археологические комплексы могильников Кылышжар и Мынтобе // Марғұлан оқулары – 2019. Көрнекті қазақстандық археолог К.А. Ақышевтың 95 жылдығына арналған Халықаралық археологиялық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. Нұр-Сұлтан. 153-167 с.
Подушкин А.Н., Донец А.Г. (2018). О первоначальном исследовании Археологических объектов в урочище Мынтобе // «Қазақстанның тарихи – мәдени мұрасы: Зерттеу, түсіндіру және сақтау мәселелері» атты «X Оразбаев оқулары» халықаралық ғылыми – әдістемелік аонференция материалдары. Алматы: Қазақ университеті. 99-104 б.
Руднев А.О. (1900). Заброшенный уголок.Туркестанские ведомости. № 15. 57-62 с.
Рычков П.И. (1762). Топография Оренбургская, то есть обстоятельное описание Оренбургской губернии. Санкт-Петербург: при Императорской Академии наук. 27 с.
Сиздиков Б.С., Қожа М.Б., Сералиев А.А. (2023). Келес өңіріндегі ежелгі Күлтөбе қалашығының топографиялық құрылымы // Абай Атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті Хабаршысы «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, № 3(78). 192-201 б.
Смирнов Е.Т. (1896). Древности в окрестностях г. Ташкента // ПТКЛА. I. Ташкент: Изд-во АН УзССР. 10 с.
Смирнов Е.Т. (1896). Древности в окрестностях Ташкента (протоколы ТКЛА). Ташкент. 17 с.
Сулейменов Б. (ред.) (1969). Материалы по истории казахских ханств ХV-ХVІІІ веков (Извлечения из персидских и тюркских сочинений). Алма-Ата: Наук Казахской ССР. 255 c.
Шагирбаев М.С., Сиздиков Б.С. Келес аңғарындағы ежелгі мал шаруашылығы (Күлтөбе қаласының археозоологиялық материалдары бойынша) // Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлыттық университеті Хабаршысы «Тарих» сериясы, №1 (116). 217-233 бб.
Sizdikov B.S., Gursoy M., Seraliyev A.A. (2022). Zoomorphic handle ceramics found in Myntobe burial ground // Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлыттық университеті Хабаршысы «Тарих» сериясы, №3 (106). 235-246 бб.
Таймаганбетов Ж.К. Палеолитическая стоянка им. Ч.Ч. Валиханова. Алма-Ата: Наука КазССР. 1990. 124 с.
Талеев Д., Сиздиков Б.С., Сералиев А.A. (2019). Келес өңірінің тарихы // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Тарихи ғылымдар. Философия. Дінтану сериясы, 4(129) 48-62 б.
Талеев Д.Ә. (1995). Келес өнірінің ортағасырлық археологиялық ескерткіштері (VI–ХVIII ғғ.) тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Алматы. 21 б.
Талеев Д.Ә. (1995). Келес өнірінің ортағасырлық археологиялық ескерткіштері (VI–ХVIII ғғ.) тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Алматы. 21 б.
Веселовский Н.И. (1888). Заметка о курганах Туркестанскаго края // Записки восточного отделения императорского Русского археологического общества. 2-том. В.Р.Розена (ред). 221 – 226 c.
Волин С.Л. (1960). Сведения арабских источников ІХ-ХVІ вв. о долине реки Талас и смежных районах. Труды института истории, археологии и этнографии. Т. VІІІ. Алма-Ата: Академии Наук Казахской ССР. 78 с.
Вревский А.Б. (ред.) (1895). Открытие Туркестанского Кружка любителей археологии 11 декабря 1895 г. Ташкент: Изд-во АН УзССР. 128 с.
Жетібаев К.М., Сиздиков Б.С., Гурсой М. (2020). Мыңтөбе қорымында жүргізілген археологиялық зерттеу жұмыстарының нәтижесі // Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Тарих және саяси – әлеуметтік ғылымдар» сериясы. №3 (66). 409-419 б.
Қозыбаев М. (ред). (1996). Қазақстан тарихы. 1-том. Алматы: Аламұра. 544 б.
