«СУБХ АЛ-АША» ҚАЛАЛАР МЕН АЙМАҚТАРДЫ СИПАТТАУ ӘДІСТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТАРИХИ ГЕОГРАФИЯ ҮШІН МӘНІ

Аннотация

Жеке қалалар мен тұтас аймақтар туралы тарихи-географиялық деректерді зерттеу олардың даму ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Әдетте зерттеушілер бұл деректерді өткен дәуірлердегі дереккөздерден алады. Солардың бірі – Мамлюк шенеунігі Әл-Қалкашандидің «Жазу өнеріндегі соқырлар таңы» атты энциклопедиясы. Бұл мақаланың мақсаты – энциклопедияда Әл-Қалкашанди қолданған қалалар мен аймақтарды сипаттау әдістері контекстінде «Зори...» тарихи география үшін маңызын ашу. Осы мақсатқа жету үшін қазақстандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектері талданып, «Зора...» шығармасынан үзінділер пайдаланылды. Зерттеу әдістерінің ішінде деректерді бақылау, салыстыру, тарихи-сыни көзқарас және нақтылау әдістері таңдалды. Осы әдістердің барлық жиынтығын қолдану осы зерттеудің күрделілігін анықтайтын өз әдістемемізді құруға мүмкіндік берді. Талдау нәтижесінде облыстар мен қалалардың географиялық орналасуы мен олардың басқару жүйесі, биліктің ауысуы мен тұрғындарының өмір салты арасындағы байланыс анықталды. Сондай-ақ, нәтижелер Әл-Қалкашандидің көзі тірісінде ғылым ретінде болмағанымен, тарихи география әдістерін белсенді түрде пайдаланғаны анықталды. Бұл оның «Таң шапағында...» суреттеген аумақтардың даму динамикасы мен географиялық көрсеткіштер арасындағы байланысты түсінген алғашқы зерттеушілердің бірі ретінде Әл-Қалкашанды негіздей отырып, оның тарихи география үшін еңбегінің маңыздылығын көрсетеді. Келесі зерттеулердің перспективасы «Зорада...» келтірілген фактілердің сенімділігін талдау үшін Әл-Қалкашанди жасаған қалалар мен аймақтарды оның замандастарының мәліметтерімен салыстыру болып табылады.