ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫНЫҢ ТҮРКІ ТАМЫРЛАРЫ: ТАРИХНАМАЛЫҚ ТАЛДАУ

Аннотация

Бұл мақалада 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басындағы түркі халықтары арасында қазіргі ұлттық бірегейліктің қалыптасуы қарастырылады, қазіргі этникалық ұйым мен қазіргі ұлттық бірегейлік арасындағы күрделі өзара іс-қимыл талқыланады. Зерттеу Османлы және Ресей билігі кезеңінде түркітілдес мұсылман халқы арасындағы ұлтшыл идеялардың өсуін қарастырады, Қазан татарларына, Осман түріктеріне және Орталық Азия қауымдастықтарына ерекше назар аударады. Тарихнамалық талдау тілдік, тарихи және мәдени реформалар арқылы осы сәйкестіктерді қалыптастырудағы негізгі интеллектуалды тұлғалардың рөлін көрсетеді. Қазақ зиялыларының дамуына шетелдік ықпалға басты назар аударылады; классикалық ғылыми әдебиеттер бұл дамудағы орыс және еуропалық ойды, әсіресе джадидтік реформаторлармен және орыс этнографтарымен өзара іс-қимылдың арқасында мадақтаса да, бұл мақалада Қазақ ұлтшылдығының бұрын танылмаған түркі интеллектуалдық тамырларын зерттеу арқылы осы ұғым қарастырылады. Мақалада территориялық ұлт тұжырымдамасы Батыс центристік ғылымда болжанғандай тек еуропалық идеялардан алынған жоқ, сонымен қатар ішкі интеллектуалды тамыры бар деп тұжырымдайды. Қазақ ұлттық қозғалысының мысалында ұлт дискурсы бүкіл түркі әлемінде заманауи ұлттық бірегейлікті дамыту құралы ретінде ашылады.

Кілт сөздер: ұлттық құрылыс, ұлттық бірегейлік, ұлттық идея, тарихи жады.