САРЫАРҚАДАҒЫ ЖОШЫ ҰЛЫС ДӘУІРІНІҢ ҒҰРЫПТЫҚ АРХИТЕКТУРА ЕСКЕРТКІШТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУІ

Аннотация

Мақалада Алтын Орда уақытындағы Сарыарқаның ғұрыптық-мемориалдық кешендерінің зерттелу тарихы туралы айтылған. Бастапқы исламның таралу үдерісінен пайда болған бұл ескерткішкер жөнінде  зерттеушілердің қөз қарастары жазылған.

Революцияға дейінгі кезенде ең жарқын және ірі ортағасырлық кесенелер, мазарлар мен қыш тақтайларымен жабылған құрылыстардың орналасуы анықталып, сипаттамасы берілген. Кесенелердің сипаттамасын өлкеміздің табиғи байлығын анықтауға жіберілген барлаушылар, саяхатшылар мен топографтар жасаған.

Зерттеу тарихының екінші кезені ХХ ғ. екінші ширегімен байланысты (1940 ж ортасы-80-шы жж.). Марғұлан Ә.Х. Сарыарқадағы керуен жолдарында орналасқан мемориалды кешендерді белгілеп сипаттаған. Сарысу, Кеңгір, Нұра, Есіл, Торғай өзендерінің алқаптары мен Батпақ даладағы кесенелердің ең көп шоғырланған аймақтары ашылған. Осындағы архитектуралық ескерткіштердің арақашықтығы 5-20 км құрайды және Сарысу керуен жолындағы ортағасырлық қоныстар мен қалашықтардың қирандыларын белгілейді. Әлкей Хақанұлының зерттеу жұмыстары арқылы Сарыарқа тек көшпелілердің отаны ғана емес, сонымен қатар отырықшы-егіншілік мәдениеті бар ел екенін айқындайды.

Сарыарқаның ғұрыптық-мемориалдарының зерттелуінде жаңа кезен ХХ ғ. 90-шы жылдары мен  ХХІ ғ. басын қамтып, Алтын Орда уақытындағы  кесенелердің арнайы іздестірілуі, ашылуы және археологиялық зерттеуімен байланысты.    

Өткен онжылдықтар бойы Алтын Орда дәуірі кесенелерінің орындарын тауып-анықтауына бірнеше рет К.А. Ақышев атындағы ғылыми-зерттеу институты (Астана қ.), Ә.Х.Марғұлан атындағы археология институты (Алматы қ.), Марғұлан Орталығы мен Павлодар мемлекеттік университеті (Павлодар қ.), Сарыарқа археологиялық институтының (Қарағанды қ.) экспедициялары қатысуда.