Қазақ автономиясы тарихы тұрғысынан көшбасшылардың өзін-өзі сәйкестендіруінің конфессиялық емес аспектілер

Аннотация

Толстойшылдықтың ХХ ғасырдың басындағы қазақтағы орны, өзін мұсылман деп санайтын қоршаған орта – бұл қазіргі кезде аз зерттелген тарих парағы. Бұл тақырыптың тарихнамасында қоғамның дамуының маңызды кезеңдеріндегі этикалық ілімдердің әсер ету мәселелеріне әртүрлі нанымдағы тарихшылардың қызығушылық кезеңдеріне байланысты әр түрлі әдіснамалық тәсілдер көрсетілген. Ғалымдардың жарияланымдары, дегенмен, зерттелген аймақта толстойшылдық идеяларының таралуы туралы көзқарастарды Ресей мен Орта Азияның іргелес аймақтарымен салыстыруға мүмкіндік берді. Мақсат – аграрлық талаптардың Ресей империясындағы жер мәселесінің әлеуметтік­саяси шындықтары (Ә. Бөкейханов) пен толстойшылдық этикасының (С. Садвокасов) контексіндегі логикалық байланысын табу. Зерттеу әдістемесі орыс тарихнамасында 1917 жылғы наурыз­қазан оқиғаларына дейін Дала өлкесінің ұлттық интеллигенциясының дүниетанымына толстойшылдық идеялардың әсерін зерттемегендігі негізделген. Кейін Алаш көсемдеріне қосылып, кейін Кеңес өкіметі органдарында жұмыс істеуге көшкен қазақ жастарының көзқарастарын қалыптастырудың бұл қыры рухани балама ізденістер аясында әлі қарастырылған жоқ. ХХ ғасырдың басында қазақ зиялыларының таптық, ұлтына және конфессиялық түріне қарамай идеологиялық ізденістері режимге деген пассивті әлеуметтік наразылық түрлерінің бірі болып шықты. Бұл жас С. Садвокасовтың жеке басынан көрінді. Осы зерттеу қорытындыларын іс жүзінде жүзеге асыру парадоксты анықтау болып табылады: Кеңес өкіметі жылдарында марксистік емес ілімдердің әсері Қазақстандағы коммунизм мен атеизм идеологиясымен қатар өмір сүрді.

Түйін сөздер: Ресей, Қазақ Республикасы, толстойшылдық, ислам, қазақтар, Садвокасов

Смағұл, автономия, Бөкейханов, коммуна, ауыл шаруашылығы, конфессиялар.